Η ΦΘΟΡΑ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

Από τη μαθήτρια Μαρία Τάτση, Α΄ Γυμνασίου

        Ως μνημείο ορίζεται οποιοδήποτε προϊόν της ανθρώπινης δραστηριότητας που είναι φορτισμένο με μνήμες. Τα μνημεία αποτελούν φορείς παράδοσης, πολιτιστικής κληρονομιάς κι αποδεικνύουν την ιστορική ύπαρξη και συνέχεια ενός λαού στον χρόνο. Η αναγκαιότητα, λοιπόν, συντήρησης και διαφύλαξής τους από φθορές και καταστροφές είναι επιτακτική.

ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

        Για την κατασκευή των μνημείων οι άνθρωποι επέλεγαν κυρίως υλικά από το κοντινό τους περιβάλλον. Πετρώματα και μέταλλα που έβγαζε η γη τους, ξύλα από τα δάση τους, κεραμικά, γυαλιά, κονιάματα και χρωστικές από τα ντόπια χώματα. Σπανιότερα οι τεχνίτες διάλεγαν πιο πολύτιμα υλικά, που τα μετέφεραν από μακριά. Τα διαφορετικά υλικά που χρησιμοποιήθηκαν σε ένα μνημείο δεν καταστρέφονται με τον ίδιο ρυθμό. Οι φθορές των γλυπτών και των αρχιτεκτονικών μνημείων οφείλονται στα υλικά κατασκευής τους και σε αιτίες που σχετίζονται με το περιβάλλον τους, είτε φυσικές είτε εξαιτίας της επέμβασης του ανθρώπου.

ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΦΘΟΡΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

ΝΕΡΟ-ΦΥΤΑ- ΑΛΑΤΑ

      Το νερό εισχωρεί στο εσωτερικό των υλικών των μνημείων μέσω της βροχής, του χιονιού, του χαλαζιού ή του παγετού, της ατμοσφαιρικής υγρασίας, της υγρασίας του εδάφους και της θάλασσας. Γεμίζει τους πόρους των υλικών και αυτά «φουσκώνουν» και μεγαλώνουν σε διαστάσεις, δηλαδή, διαστέλλονται. Το συσσωρευμένο νερό πιέζει και «κουράζει» τα τοιχώματα των πόρων. Στο μεταξύ, τα φουσκωμένα από το νερό υλικά πιέζουν τα διπλανά τους. Όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος ανεβαίνει, το νερό εξατμίζεται, οι πόροι των υλικών αδειάζουν, τα υλικά ξεφουσκώνουν, «μαζεύουν», συστέλλονται και πλησιάζουν τα αρχικά τους όρια. Με τη συχνή επανάληψη αυτού του κύκλου  τα τοιχώματα «κουράζονται» και κάποτε σπάνε. Το μέγεθος και ο αριθμός των μικρορωγμών αυξάνεται, το ίδιο και η ποσότητα του νερού που το υλικό θα κατακρατήσει την επόμενη φορά,  ενώ η αντοχή των υλικών μειώνεται. Έτσι, οι πέτρες παθαίνουν ρωγμές, τα ξύλα «φουσκώνουν» και τα μέταλλα σκουριάζουν.

       Επίσης, το νερό ευνοεί την ανάπτυξη και τη δράση καταστρεπτικών μικροβίων, φυτών και ζώων δίπλα, πάνω και μέσα τους. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα φανερό στα εγκαταλελειμμένα μνημεία, «όπου η φύση έχει την ευκαιρία να πάρει πίσω, κατά κάποιο τρόπο, το χώρο που δικαιωματικά της ανήκει».

ΑΝΕΜΟΣ(Αιολική διάβρωση)

      Ο άνεμος καταστρέφει τα μνημεία χτυπώντας με δύναμη πάνω σε αυτά κόκκους σκόνης, άμμο και αιωρούμενα σωματίδια και απομακρύνοντας από πάνω τους το ήδη κατεστραμμένο και έτοιμο να χαθεί υλικό. Επιπλέον, ο άνεμος μειώνει την υγρασία του περιβάλλοντος επιταχύνοντας την εξάτμιση του νερού και την εξάνθιση και την κρυστάλλωση των αλάτων. Το αποτέλεσμα της δράσης του ανέμου είναι μεγάλη απώλεια υλικού, πχ Σφίγγα, Λέοντες των Ναξίων στη Δήλο κ.α.

 

ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ

       Με την άνοδο της θερμοκρασίας, τα υλικά των μνημείων διαστέλλονται. Αντίστοιχα, όταν ο καιρός κρυώνει, τα υλικά  συστέλλονται. Οι συνεχείς συστολοδιαστολές των υλικών σταδιακά τα «κουράζουν». Επιπλέον, τα διάφορα υλικά των μνημείων έχουν διαφορετικό συντελεστή θερμικής διαστολής. Έτσι, συμπεριφέρονται διαφορετικά και ασκούν μεταξύ τους πιέσεις, προκαλώντας ρωγμές και απώλειες υλικού.

ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ

     Η υπεριώδης ακτινοβολία είναι υπεύθυνη για τις περισσότερες φωτοχημικές αντιδράσεις στα οργανικά υλικά και καταστρέφει όλα τα οργανικά υλικά ζωικής και φυτικής προέλευσης,  που έχουν χρησιμοποιηθεί κατά την κατασκευή ή τη συντήρηση και προστασία των μνημείων. Π.χ., ξεβάφει τα χρώματα των τοίχων, αλλοιώνει τις χρωστικές των τοιχογραφιών και των ζωγραφικών έργων,   κιτρινίζει τα βερνίκια που εφαρμόζονται για την προστασία των ζωγραφικών έργων, των ξύλινων και των μεταλλικών υλικών,  εξασθενεί τα οργανικά συγκολλητικά υλικά (κόλλες).

ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΒΡΩΣΗ

       Πρόκειται για την καταστροφή των υλικών των μνημείων στο πέρασμα του χρόνου από τους μικροοργανισμούς, τα φυτά και τα ζώα που ζουν πάνω, δίπλα και μέσα τους. Αποικίες εκατομμυρίων μικροοργανισμών... ανακαλύπτουν οι περιβαλλοντικοί μικροβιολόγοι σε κάθε γραμμάριο των υλικών των μνημείων!

ΡΥΠΑΝΣΗ

       Διάφοροι ρύποι, και συγκεκριμένα τα οξείδια του θείου και του αζώτου, μαζί με την υγρασία της ατμόσφαιρας διαβρώνουν γρηγορότερα τα μεταλλικά μέρη των μνημείων. Η «όξινη» βροχή που πέφτει πάνω στα πέτρινα μνημεία των πόλεων και των ρυπασμένων βιομηχανικών περιοχών διαλύει και ξεπλένει το επιφανειακό στρώμα του μαρμάρου. Μαζί ξεπλένονται και χάνονται για πάντα διάφορες λεπτομέρειες του γλυπτού διάκοσμου ή της κατεργασίας του μαρμάρου, αρχαίες και ιστορικές επιγραφές, ίχνη χρωμάτων κ.ά. Στη θέση τους βλέπουμε το μάρμαρο «φαγωμένο», στρογγυλεμένο και με «ασπρίλες». Αλλά και πάνω στα μεταλλικά μνημεία η όξινη βροχή διαλύει και ξεπλένει γρηγορότερα τα επιφανειακά προϊόντα διάβρωσης, απομακρύνει γλυπτές λεπτομέρειες και λεκιάζει με «τρεξίματα».

ΑΛΛΕΣ ΑΙΤΙΕΣ

       Άλλες αιτίες που ευθύνονται για την καταστροφή των μνημείων είναι οι σεισμοί, οι καθιζήσεις, οι πυρκαγιές και ο πόλεμος.

       Το σίγουρο είναι ότι η φθορά των μνημείων και όλων των έργων τέχνης που συνδέονται με την πολιτιστική κληρονομιά των ανθρώπων είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Δυστυχώς τη μεγαλύτερη ευθύνη τη φέρει ο άνθρωπος, είτε εσκεμμένα είτε όχι, μιας και η κυριότερη απειλή σήμερα είναι η ρύπανση και η μόλυνση του περιβάλλοντος. Τα παραπάνω ευθύνονται για την καταστροφή πολλών μνημείων λόγω της διάβρωσης, του αποχρωματισμού και της αμαύρωσης.

                                                                             

Πηγές

http://www.nomika-epilekta.gr/strepsodikopanoyrgia/dokimia/epidraseis-toy-periballontos-se-mnimeia

https://www.researchgate.net/publication/322676922_MATHE_PERISSOTERA_GIA_TIS_AITIES_KATASTROPHES_TON_GLYPTON_KAI_ARCHITEKTONIKON_MNEMEION