Λίμνη Ζαραβίνα: Ένα «γαλάζιο στολίδι» στο γραφικό Πωγώνι

Από τον μαθητή της Α΄ Γυμνασίου Θεόδωρο Συκοβέλη, στα πλαίσια της έρευνας της  Π.Ο. για το θέμα: «Οι υδροφόροι ορίζοντες της Ηπείρου και η επίδρασή τους στον πολιτισμό του τόπου μου».

     

        Μια μικρή σε έκταση λίμνη, αλλά μεγάλης σημασίας από άποψη φυσικής ομορφιάς και περιβαλλοντικής αξίας «στολίζει» το γραφικό και ιστορικό Πωγώνι. Είναι η λίμνη Ζαραβίνα.

          Η λίμνη Ζαραβίνα ή Νεζερός ή Νιζερός(σλαβική λέξη που σημαίνει «καθαρά νερά»)  ή λίμνη Δελβινακίου, βρίσκεται στην επαρχία Πωγωνίου του Νομού Ιωαννίνων, λίγα χιλιόμετρα μετά το χωριό Καλπάκι, στο δρόμο που οδηγεί στην Κακαβιά και το Δελβινάκι. Είναι ανοικτού τύπου καρστική λίμνη, τροφοδοτείται με νερό από επιφανειακές ή υπολίμνιες πηγές και από το νερό της βροχής. Βρίσκεται στο υψηλότερο τμήμα μιας μακρόστενης κοιλάδας, που περιβάλλεται από το όρος Κασιδιάρης και το όρος Ρονίτσα, ενώ ενώνεται με τον ποταμό Νιζερό, ο οποίος παραλαμβάνει το πλεονάζον της νερό  και  μετά μια πορεία 20 περίπου χιλιομέτρων συναντά τον ποταμό Καλαμά.

       

      Η λίμνη Ζαραβίνα έχει κοινή προέλευση με τις περισσότερες λίμνες στη δυτική και βορειοδυτική Ελλάδα. Ανήκουν όλες στη ζώνη των καρστικών λιμνών, η οποία ζώνη ξεκινά από τις νότιες Άλπεις, διασχίζει τις ανατολικές ακτές της Αδριατικής και διαμέσου της Ηπείρου και της δυτικής Ελλάδας καταλήγει στην Πελοπόννησο(Bogli, 1978). Δηλαδή, οι λίμνες αυτές σχηματίστηκαν ως αποτέλεσμα ενδογενών κυρίως δυνάμεων του φλοιού της γης(τεκτονικές κινήσεις), αλλά και εξωγενών συνθηκών, όπως είναι οι διαλυτικές διεργασίες του νερού, η δράση των πλημμυρών και η ιζηματοποίηση(διάβρωση-αποσάρθρωση). Άρα, η λίμνη Ζαραβίνα, είναι μια φυσική λίμνη και ως εκ τούτου καλύπτεται και κατακλύζεται μόνιμα από νερά εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Ο πυθμένας της είναι λασπώδης με μεγάλη κλίση, δίνοντας την αίσθηση πως στην ουσία πρόκειται για ένα χωνί, βάθους 31 μέτρων. Η λίμνη Ζαραβίνα, και οι ποταμοί Νεζερός, Λιμπούσδα και Γορμός ανήκουν στην ίδια υδρολογική ενότητα, δηλαδή στο ποτάμιο σύστημα του ποταμού Καλαμά και είναι παραπόταμοί του.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΞΙΑ

        Η λίμνη Ζαραβίνα υπάγεται στο δίκτυο προστασίας NATURA2000, με υψηλή μάλιστα προτεραιότητα προστασίας,  καθώς αποτελεί σημαντικό υγροβιότοπο για την περιοχή. Φιλοξενεί πολλά είδη φυτών και ζώων, μεταξύ των οποίων και η βίδρα, υδρόβιο θηλαστικό υπό εξαφάνιση και αρκετά ψάρια του γλυκού νερού(περισσότερα από έντεκα είδη), μερικά από τα οποία είναι ενδημικά είδη της ευρύτερης περιοχής ή και της δυτικής Ελλάδας. Τα δε νερά της θεωρούνται πολύ καλής ποιότητας, μιας και τροφοδοτούνται συνεχώς με φυσικό τρόπο. Το μέγιστο βάθος της είναι 31.5 μέτρα, έπειτα από μέτρηση που έγινε με sonar. Στην ευρύτερη περιοχή της λίμνης, εκτός των υγρών λιβαδιών και των επιφανειακών πηγών, υπάρχουν και βαλτοτόπια –ο Βάλτος με έκταση 130 στρέμματα και οι Κόπρες με έκταση 110 στρέμματα.

  

       Μετά από καταδύσεις που έγιναν στη λίμνη, διαπιστώθηκε η ύπαρξη μεγάλης ποσότητας υδρόθειου στα 10-12μ. βάθος, το οποίο γίνεται ιδιαίτερα δυσάρεστο και αντιληπτό μέσω της όσφρησης, με τη χαρακτηριστική μυρωδιά που το διακατέχει. Η έντονη παρουσία υδρόθειου στα νερά της λίμνης έρχεται σε αντίθεση με την έρευνα που δηλώνει τα καλής ποιότητας νερά, μιας και το υδρόθειο είναι ιδιαίτερα τοξικό.

       Γενικά, ο συνηθέστερος λόγος ύπαρξης υδρόθειου είναι αυτός της νεκρής οργανικής ύλης, κάτι που ίσως να μην ισχύει στην περίπτωση της Ζαραβίνας, μιας και συναντήθηκε σε σειρά καταδύσεων, ανά διαφορετικές εποχές, από διαφορετικές πλευρές της λίμνης και σε τέτοια μορφολογία πυθμένα, η οποία λόγω της απότομης κλίσης δεν επιτρέπει τη συσσώρευση οργανικής ύλης που να έχει ως αποτέλεσμα τη βακτηριακή αποικοδόμηση αυτής. Επιπλέον, η ευρύτερη περιοχή του Πωγωνίου είναι γνωστή για τα κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου, όπου το υδρόθειο ευδοκιμεί (κυρίως στο φυσικό αέριο). Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, πως η παραγωγή υδρόθειου μπορεί να οφείλεται και στην υδρόλυση θειούχων ορυκτών, κάτι το οποίο δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί για την περιοχή της Ζαραβίνας, όπου κυριαρχεί ο ασβεστόλιθος.

 

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

      Για να αξιοποιηθούν τα πλεονάζοντα νερά της λίμνης, κατασκευάστηκε τσιμεντένιο θυρόφραγμα στο νοτιοανατολικό τμήμα της λίμνης, από το οποίο αρδεύονται 3.400 στρέμματα γεωργικής γης στον κάμπο της Σιταριάς, της Κοινότητας Λίμνης και του Κρυονερίου. Στην ίδια θέση υπήρχε και παλαιότερο λιθόκτιστο θυρόφραγμα, το οποίο ανοιγόκλεινε με ξύλα. Αν η Ζαραβίνα δεν είχε το θυρόφραγμα, που σήμερα την περιορίζει, θα μπορούσε να επεκταθεί και πολύ μακρύτερα από τωρινά της όρια, καταλαμβάνοντας πολλαπλάσια έκταση από τη σημερινή. Ωστόσο, ο όγκος του νερού μέσα στη λίμνη ξεπερνάει τα 6.200.000 κυβικά μέτρα και επομένως η Ζαραβίνα, σύμφωνα με τα ειδικά βιβλία της λιμνολογίας και του περιβάλλοντος(π.χ. Wetzel, 1983, Σούλιος, 1986, Κουσουρής, 1993 &1998), αποτελεί μία πολύ μεγάλη  σε όγκο δεξαμενή νερού, η οποία καλύπτει εκτός των άλλων και τις αρδευτικές, και όχι μόνο, ανάγκες των γειτονικών κάμπων, αλλά και τις περιβαλλοντικές ανάγκες-χρήσεις της εγγύτερης περιοχής της.

        Η λίμνη Ζαραβίνα, δεν μπορεί να αποξηρανθεί, εξαιτίας του πολύ μεγάλου βάθους της(έχει πάνω από 30 μέτρα μέγιστο βάθος και κατατάσσεται ως πέμπτη στη σειρά των βαθύτερων φυσικών ελληνικών λιμνών, μετά την Τριχωνίδα, το Ζηρό, τη Βεγορίτιδα και την Αμβρακία), των απότομων ακτών της, της συνεχούς τροφοδοσίας της με άφθονα νερά, αλλά και του φράγματος που  κατασκευάστηκε, για να προσφέρει μεγάλη αποθηκευτική ικανότητα για την άρδευση των εαρινών και θερινών καλλιεργειών της ευρύτερης περιοχής.
       Η λίμνη παλαιότερα βρισκόταν κάτω από ένα ιδιαίτερο ιδιόκτητο καθεστώς, πράγμα που καθιστούσε δύσκολη την οποιαδήποτε δραστηριότητα σε αυτήν. Όμως, με απόφαση του Πολιτικού Εφετείου Ιωαννίνων, είναι πλέον δημόσια και μπορεί να την απολαύσει και να την “εκμεταλλευτεί” οποιοσδήποτε πολίτης, δείχνοντας βέβαια τον αντίστοιχο σεβασμό που απαιτεί ένα τέτοιο οικοσύστημα.

ΙΣΤΟΡΙΑ

       Προσεγγίζοντας τη λίμνη από ιστορική σκοπιά, ντόπιες μαρτυρίες λένε πως Ιταλικά άρματα είχαν βυθιστεί στη λίμνη, καθώς απωθήθηκαν τον Νοέμβριο του 1940 από τα ελληνικά άρματα της Μεραρχίας Τεθωρακισμένων Κενταύρων. Κάτοικοι της περιοχής λένε πως υπήρξαν σκέψεις για την ανέλκυση των αρμάτων, ώστε να χρησιμοποιηθούν τα υλικά τους. Όμως, το κόστος της ανέλκυσης δεν επέτρεψε ένα τέτοιο εγχείρημα. Μέχρι και σήμερα δεν έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη αρμάτων μέσα στη λίμνη. Ντόπιοι ψαράδες αναφέρουν την εύρεση στα ρηχά της λίμνης και ανέλκυση ιταλικών ποδηλάτων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Πηγές

http://envifriends.blogspot.gr

http://ydronaftes.gr

http://wikimapia.org

parakalamoscity.blogspot.com

http://www.odigostoupoliti.eu

http://tsoumpasphotogallery.ning.com

http://romiazirou.blogspot.gr