Τα νεροπρίονα, οι νεροτριβές και τα μαντάνια και η επίδρασή τους στον πολιτισμό της Ηπείρου

Από τις μαθήτριες της Α΄ Γυμνασίου Δήμητρα Γιαννάκου και Ελευθερία Πανούση,  στα πλαίσια της έρευνας της  Π.Ο. για το θέμα: «Οι υδροφόροι ορίζοντες της Ηπείρου και η επίδρασή τους στον πολιτισμό του τόπου μου».

        Η Ήπειρος, λόγω της γεωμορφολογίας της και του κλίματός της είχε ανέκαθεν πολλά νερά. Οι κάτοικοι αξιοποίησαν και αξιοποιούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις δυνατότητες του υδατικού πόρου, δημιουργώντας έναν «πολιτισμό του νερού», βασιζόμενο σε ήπιες μορφές ενέργειας, πάνω στον οποίο στηρίχθηκε η οικονομία διαφόρων περιοχών της περιφέρειας.

Το νεροπρίονο

        Το νεροπρίονο ήταν υδροκίνητη μηχανή που χρησίμευε για την παραγωγή της εγχώριας πριονιστής οικοδομικής ξυλείας, από κορμούς μεγάλων δέντρων, κυρίως, ελάτων. Το συναρμολογούσαν στο ύπαιθρο, κοντά στο σημείο όπου υλοτομούσαν κάθε φορά, μεταφέροντας τα εξαρτήματά του-φτερωτή, πριόνι, στρόφαλο, βαγένια κλπ- κατασκευάζοντας κάθε φορά νέα ντάνα. Οι μηχανισμοί του ήταν δύο. Ο κινητικός τού πριονιού και ο προωθητικός τού κορμού που θα σχιζόταν. Τα νεροπρίονα λειτουργούσαν κυρίως στις ορεινές περιοχές - Βοβούσα, Μέτσοβο, Άγναντα, Πράμαντα- όπου η κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν εργάτες του δάσους. Σήμερα έχουν αντικατασταθεί από σύγχρονα μηχανήματα και μόνο ως μουσειακά εκθέματα υδροκίνησης τα συναντά κανείς.

Λειτουργία νεροπρίονου

Νεροπρίονο στα Άρματα

Νεροπρίονο στην Κόνιτσα

Νεροπρίονο στη Βοβούσα

Οι νεροτριβές(ντριστέλες)

      Σε αντίθεση με τα νεροπρίονα,  σε τουλάχιστον δέκα περιοχές της Ηπείρου, λειτουργούν ακόμη και σήμερα οι παραδοσιακές νεροτριβές, καθώς θεωρούνται από τους κατοίκους τα πιο αξιόπιστα μέσα, για τον καθαρισμό των χαλιών και των υφαντών.

      Η νεροτριβή είναι η πιο απλή από όλες τις υδροκίνητες εγκαταστάσεις. Ήταν υπαίθρια ή στεγασμένη και χρησίμευε για την επεξεργασία των μάλλινων υφαντών-για να γίνουν αφράτα και να δέσουν μεταξύ τους τα μάλλινα νήματα-ή για να πλένονται κάθε χρόνο. Είναι ένας ξύλινος κάδος σε σχήμα κώνου. Συναρμολογείται από πλανισμένες σανίδες σε σχήμα σφήνας και δένεται γύρω- γύρω με σιδερένια τσέρκια. Επειδή μοιάζει με βαρέλι, κατασκευάζεται συνήθως από βαρελά  και όχι από μαραγκό. Το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται χωμένο βαθιά στο έδαφος, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος να ανοίξουν τα τοιχώματα από την πίεση του νερού. Το στενό του άνοιγμα έχει διάμετρο 0,40μ. και το πλατύ του 2μ. Το ύψος του είναι 2μ., και έχει χωρητικότητα 5κ.μ. νερού και 75κ. υφαντών. Η πτώση του νερού προκαλεί τη δημιουργία στροβίλων που συμπαρασύρουν τα ρούχα από κάτω προς τα πάνω και η δημιουργούμενη τριβή των ρούχων με το νερό δίνει μία άλλη όψη στα υφαντά: τα χοντρά ρούχα «αναμαλλιάζουν», χνουδιάζουν, γίνονται αφράτα και τα στημόνια με τα υφάδια γίνονται ένα σώμα (κλείνουν τα αναμεταξύ τους κενά). Η  αποτελεσματικότητα της νεροτριβής στηρίζεται στην ορμή τού νερού, ενώ για πρακτικούς λόγους απαγορεύεται το απορρυπαντικό.

       

Νεροτριβές Αγίου Γεωργίου

         Διακρίνουμε δύο είδη νεροτριβών, τις γυριστές, με μεγαλύτερη διάμετρο, στις οποίες το νερό εκτοξευόταν από το στόμιο του βαγενιού στο τοίχωμά του, δημιουργώντας περιστροφική κίνηση και τις  βουτηχτές, στις οποίες το βαγένι ήταν πιο όρθιο και το νερό εκτοξευόταν σχεδόν κατακόρυφα.

        Ο σωστός υπολογισμός του χρόνου παραμονής του κάθε υφαντού στον κάδο αποδείκνυε την τέχνη του νεροτριβιάρη ή ντριστελιάρη Αν έμενε λιγότερο χρόνο, το αποτέλεσμα δεν ήταν ικανοποιητικό, ενώ, αν έμενε περισσότερο, μπορούσε να καταστραφεί. Γι' αυτό έβαζε πάντα μαζί ρούχα όμοιας κατασκευής.

 

Νεροτριβές στο Μπουραζάνι

        Οι νεροτριβές συνέβαλαν σημαντικά στην καθημερινή οικονομική ζωή του τόπου. Μάλιστα, πολλοί από αυτούς που δούλευαν ή κατείχαν νεροτριβές διένυαν μεγάλες αποστάσεις με τα πόδια ή με τα ζώα τους, για να μαζέψουν ρούχα κι υφαντά, να τα πλύνουν και να τα επιστρέψουν πάλι στους κατόχους τους. «Έπαιρναν τα ρούχα τα αφήναν στο «νερό» και μετά από αρκετό καιρό τα επέστρεφαν, τελείως αλλαγμένα. Αφράτα και με περισσότερο μαλλί. Τα κουβαλούσαν στην πλάτη τους. Τα έδεναν με σκοινιά που τα περνούσαν χιαστή στο στήθος. Θυμάμαι αμυδρά, ίσως από το βάρος που κουβαλούσαν, ίσως από την πολύχρονη ταλαιπωρία, το σώμα τους να έχει πάρει κλίση προς τα μπρος, ακόμα κι όταν κατέβαζαν το φορτίο». (Βιολέττα Σάντα, http://aromalefkadas.gr)

Οι νεροτριβές συνέβαλαν, επίσης, και στην κοινωνική ζωή τής εκάστοτε περιοχής, καθώς παράλληλα με το πλύσιμο των ρούχων ήταν κι ένας χώρος συνάντησης κυρίως των γυναικών.

        Κατασκευασμένες οι περισσότερες από την εποχή της Τουρκοκρατίας,  αποτελούν

Νεροτριβή στα Λεπιανά Άρτας

αναμφίβολα μνημεία λαϊκής αρχιτεκτονικής. «Πετρόκτιστες, επιβλητικές, μαγευτικές (αφού το νερό είναι συνδεδεμένο με θρύλους και μύθους) προσφέρουν ένα μοναδικό θέαμα με την περιδίνηση των νερών τους, που παρασύρουν τα ρούχα και τα στροβιλίζουν σ’ έναν τρελό χορό…»(Βιολέττα Σάντα, http://aromalefkadas.gr)

                                                                                                                                                                                                                                                   

                                           Νεροτριβή στα Τζουμέρκα

Τα μαντάνια

Μαντάνι  Μπουραζανίου

        Τα μαντάνια ήταν ξύλινα μηχανήματα, που αξιοποιώντας την ενέργεια του νερού συμμετείχαν στην παραγωγή μάλλινων υφασμάτων(παντελόνια, κάπες, βελέντζες κ.α.). Η βασική αρχή της λειτουργίας τους ήταν η εξής: το νερό, μέσω της «φτερωτής», έθετε σε κίνηση τέσσερα μεγάλα σφυριά, τα κοπάνια, τα οποία, χτυπώντας ρυθμικά το μάλλινο ύφασμα, έσφιγγαν τους κόμπους και το νήμα του και του προσέδιδαν αντοχή. Ακολουθούσε το νεροτρίβισμα στην ντριστέλα ή νεροτριβή. Η περιστροφική δίνη της νεροτριβής αναμαλλιάζει το ύφασμα και το κάνει αφράτο. Γι’ αυτό, άλλωστε, όπου υπήρχαν μαντάνια υπήρχαν και νεροτριβές.

Νεροτριβή και μαντάνι στο Δίστρατο

Νεροτριβή και μαντάνι Γκούρας

        Νερόμυλοι, νεροτριβές, μαντάνια και νεροπρίονα παραπέμπουν σε άλλες εποχές, αλλά επέδρασαν σημαντικά στη διαμόρφωση του τοπικού πολιτισμού, γιατί η συμβολή τους στην ανάπτυξη των τοπικών οικονομιών και στην ενίσχυση των κοινωνικών δομών και δεσμών  υπήρξε ανεκτίμητη.

Διαδικτυακές πηγές 

http://archive.in.gr

https://www.youtube.com/watch?v=SFhgL5Pmk_Q

http://aromalefkadas.gr

epirusgate.blogspot.com

www.epirus.org

www.konitsa.gr

apeirosgaia.wordpress.com

https://www.youtube.com/watch?v=vXXNxyo63Lw

www.stone-trad-lib.eu

http://alalazontatopia.blogspot.gr

https://dasarxeio.com

http://monopatimas.blogspot.gr